Günümüzde neredeyse her sitede karşımıza çıkan karanlık kalıplar, ziyaretçilerini manipüle etmeyi amaçlıyor. Bir siteye üye olurken önümüze çıkan sayfa sayfa yazılar, abone ol ve kaydol düğmelerinin yerleri, bunların hepsi bir karanlık kalıp örneğidir. Peki nedir bunlar ve siteler sizden tam olarak ne istiyor?
Neredeyse her gün markalar ve siteler tarafından yüzlerce e-posta alırız. Ancak abonelikten çıkmak istediğimizde niyeyse o tuşu bir türlü bulamayız değil mi? İşte sitelerin istediği de tam olarak bu.
Hiç etik olmayan bu durum, günümüzün en büyük internet mecralarında bile bulunur. Üstelik sadece e-postalarımıza özel bir şey de değil, arayüz sahteciliği hemen hemen her sitede bulunur.
Instagram gibi sosyal medya platformlarında sıkça bu kalıplarla karşılaşırız.
Son dönemlerde Instagram, giriş yapmanız hâlinde önünüze birden bir seçenek çıkarıyor. Daha iyi bir reklam deneyimi sağlayabilmek için reklamların kişiselleştirilip kişiselleştirilmemesi sorusunu pek çoğumuzun önüne sunmuştu.
Ancak bu seçeneklere baktığınızda “Reklamları daha az kişiselleştir.” seçeneği daha koyu tonda iken “Reklamları kişiselleştir.” daha parlak mavi bir tondadır.
Instagram, size aslında seçenek sunmuş gibi gösterse de kullanıcılarını kendi isteği doğrultusunda yönlendirmekte. Bu da pek çok insanın mavi butona tıklaması demek.
Ancak bu seçeneğin aslında açılımı şu şekilde: Biz sizin telefondaki hareketlerinizi izleyeceğiz, hangi ürünlere hangi videolara baktığınıza göre önünüze reklam çıkaracağız. Şimdi açıklayınca pek de masum gelmedi değil mi?
Günlük hayatta karşılaştığımız en sık örneği bu olabilir: Bir fotoğrafı veya reklamı kapatmak istediğimizde “x” butonuna bir türlü basamamamız da bu kalıba girer.
Özellikle telefon ekranlarında sıkça karşımıza çıkan bu can sıkıcı durum, tahmin edilebileceği gibi sizlerin o reklama tıklamanız isteniyor. Ayrıca reklamların sağ alt köşesine iliştirilen “Reklamı geç” butonu ise çoğu zaman sahte oluyor.
Sırf iki tık daha fazla almak için kullanıcıları canından bezdiren bu durum, pek çok kişi tarafından hiç hoş karşılanmamakta.
Peki karanlık kalıpların arkasında ne var? Siteler neden böyle bir yola başvuruyorlar?
Daha önce de bahsetmiştik, bu tasarımlar tamamen sizleri manipüle etmek için var. Örneğin, bir siteye kayıt olmanız çok basittir ancak hesabınızı silmek istediğinizde o tuşu bir türlü bulamazsınız. Çünkü site, sizi daha çok tutmak istiyor. Amacı, aradığınız butonu size unutturmak ve hesabınızı silmemeniz.
Bunun en büyük örneklerine Google’da “Amazon/Twitter/Facebook/Instagram vb. hesabımı nasıl silebilirim?” aramasıyla ulaşabilirsiniz. Çünkü siteler, hesap silme butonunu olabildiğince saklamakta. Hâliyle bu da günümüzde neden bu kadar çok bu tarz soruların internette dolaştığını açıklar nitelikte.
Bir diğer amaçları ise sizlere zorla para ödetmek. Evet, zorla!
Tıpkı çarşıda küçük esnafların kendi dükkânlarına sizi çekmeye çalışması gibi siteler de bunu teknolojiyi kullanarak yaparlar. İşinizi hallettiğinizi düşünürsünüz, tam kaydedip indirmek istersiniz ki bir de ne göresiniz? Yılda sadece 100 dolara bu hizmeti kullanabildiğinizi söylerler. Sudan ucuz, değil mi?
Örneğin yukarıda gördüğünüz görselde, seçilmediği hâlde sepete ekleme yapıldığı açıkça görülebiliyor. Biraz dalgın bir anınıza denk geldiğini düşünün, belki de bir daha kullanmayacağınız bir site için yıllık abonelik almış olabilirdiniz.
Veya ücretsiz deneme sürümü sunarlar ancak kart bilgilerinizi sizden alırlar. Tekrardan ödeme günü geldiğinde deneme sürümünüzün bittiğine dair herhangi bir e-posta veya SMS alamazsınız çünkü amaçları tabii ki sizden para alabilmek.
Aslında bu legal bir dolandırıcılık yöntemi gibi duruyor. Eğer bir deneme sürümü aldıysanız siz en iyisi mi kendinize bir hatırlatıcı ekleyin yoksa bu sorundan siz de muzdarip olabilirsiniz.
Bazı X (Twitter) kullanıcıları ise bu konudan çokça yakındı.
“Bu çok kötü…”
“Bize başka seçenek sunulmamasına çok sevindim!! ‘Hayır, teşekkürler’ seçeneği nerede?”
“Ayrıca abonelikten çık butonu da çalışmıyor, kelimenin tam anlamıyla kullanıcıyı tıklanabilir bir bağlantı olduğu konusunda kandırmak için mavi renkli sıradan bir metin var. Bu da bir karanlık kalıptır.”
Bu konu özelinde Amerika Birleşik Devletleri’ne bağlı Kaliforniya ve Kolorado eyaletleri, kanunlarında değişikliğe gidildi.
Yasaklanan karanlık kalıplar arasında yer alanlar: Kullanıcıları birden fazla ekrana tıklamaya zorlamak, uzun gizlilik politikaları arasında gezinmek zorunda bırakmak, kullanıcıları vazgeçmemeye teşvik etmek veya kafa karıştırıcı bir dil kullanmak.
Kanuna göre artık web siteleri eğer kuralları ihlal ederse 7500 dolara kadar para cezasına çarptırılabilecek. Kolorado eyaletinde ise bu miktar 20.000 dolara kadar çıkıyor. Diğer ABD eyaletlerinde de bu kanunların gelmesi beklenmekte.
Günümüzde Türkiye’de de bu yöntem insana bıkkınlık verecek seviyede kullanılmakta, Türkiye’ye de böyle bir kanun getirilse fena olmaz diye düşünüyoruz. Sizler de daha önce bu manipülasyon yöntemiyle karşılaştınız mı? Yorumlarda düşüncelerinizi okumak için bekliyor olacağız!
